درباره شهرستان بوکان
بوکان بزرگترین شهر جنوب استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان بوکان است. جمعیّت شهری آن براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱۹۳٬۵۰۱ نفر بوده و مساحت شهر به صورت طولی بیش از ۱۲ کیلومتر مربّع و از مسطح‌ترین شهرهای منطقه به شمار می‌رود. بوکان نسبت به بسیاری از شهرهای ایران، شهری جوان و نوبنیاد محسوب می‌شود و از نظر بافت تاریخی در دوران قاجار و سده نوزدهم میلادی بنیان گذاشته شده و بیش از دو قرن قدمت دارد. بوکان در سال ۱۳۶۸ در تقسیمات کشوری ایران از بخش به شهرستان ارتقا یافت و در طی ۳۰ سال از یک بخش کوچک کردنشین در جایگاه سومین شهر کردنشین بزرگ ایران قرار گرفت و در بسیاری از شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و سیاسی پیشرفت چشمگیری داشته است. از لحاظ گردشگری، قدمت بیشتر بناهای تاریخی داخل شهر به دوره قاجار و دوره معاصر بازمی‌گردد. از مهم‌ترین صنایع دستی شهر،قالی بافی و فرش است که فرش بوکان از شهرت جهانی برخوردار است و ۸۵ درصد فرش تولیدی آن به خارج از کشور صادر و مابقی آن در داخل ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. بوکان بزرگترین شهر مهاجرپذیر ایران، اَمن‌ترین شهر استان آذربایجان غربی و دومین شهر پس از ارومیه از نظر سطح باسوادی است. به این شهر لقب‌های عروس شهرهای ایران، شهر فرهیختگان و شهر حسن زیرک داده‌شده‌است. مراسم و آیین‌هایی که در میان مردم کرد مرسوم است در برگیرنده اعیاد مذهبی، قومی و باستانی است که ریشه در باورهای کهن این مردم دارد و اغلب تاریخی، پاره‌ای و اسطوره‌ای است. آداب و رسوم کردها کاملاً مانند دیگر اقوام ایرانی برگزار می‌گردد. از آداب و فرهنگ منطقهٔ بوکان می‌توان به حنابندان، چهارشنبه سوری، نوروز، رقص کردی و موسیقی کردی اشاره کرد. موسیقی کردی با موسیقی‌های باستانی ایران نسبتی تمام و کمال دارد.
موقعیت جغرافیایی این شهر ۱۳ استان شمال و جنوب ایران را به یکدیگر متصل می‌کند و با کردستان عراق دارای خط ارتباطی زمینی است. موقعیت ممتاز جغرافیایی و امنیت نسبی جاده‌ها، بوکان را به‌عنوان مرکز منطقهٔ جنوب و جنوب غربی دریاچهٔ ارومیه تبدیل کرده‌است. این شهر با قرارگیری بر سر راه‌های ارتباطیِ سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، و کردستان از موقعیت جغرافیایی و ترافیک ویژه‌ای برخوردار است.بوکان از غرب به مهاباد، و از جنوب به سقز محدود است و در دشت‌های استپی و هموار قرارگرفته و میان کوه‌های نالشکینه و برده‌زرد واقع شده‌است. شهر بوکان در °۳۶ درجه وَ ۳۱ دقیقه عرض شمالی و °۴۶ درجه وَ ۱۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد ۱٬۳۷۰ متر است. مسافت جاده‌ای بین این شهر تا ارومیه ۱۸۴ کیلومتر، تا تبریز ۲۰۴ کیلومتر، تا سردشت ۱۴۰ کیلومتر (از مسیر خلیفان-ربط) و تا بانه کمتر از ۹۰ کیلومتر است. شهر بوکان یکی از مسطح‌ترین شهرهای ایران است و همچنین بیشتر اراضی آن را دشت‌های هموار تشکیل می‌دهد.
آب و هوای بوکان استپی خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است. این شهر در زمستان سرد و پرف و روزهای زمستانی آن طولانی بوده که معمولاً تا اواخر اسفندماه ادامه دارد.حداکثر مطلق دمای بوکان ۴۲ درجه سانتی گراد بالای صفر و حداقل مطلق دمای هوا ۲۷ درجه سانتی گراد زیر صفر است. مدت روزهای یخبندان از ۸۵ تا ۱۰۰ روز و میزان بارندگی در سال‌های مختلف میان ۳۵۰ تا ۴۱۷ میلی‌متر متغیر بوده، که متوسط آن ۴۲۸ میلی‌متر برآورد شده‌است.
مکان‌های تفریحی، گردشگری و تاریخی:
1- مسجد جامع بوکان
یکی از عمارات تاریخی شهرستان بوکان، بنایی است کهن که در سال ۱۳۱۰ هجری قمری، به دستور «علی اصفهانی»، احداث شد. جالب است بدانید که ابتدا این بنای مذهبی با ۱۲ گنبد و ۶ ستون از جنس سنگ‌های آهکی تراشدار ساخته شد. سپس در سال ۱۳۴۵ بر وسعت مسجد افزوده و ۴ گنبد و ۳ ستون دیگر به آن اضافه شد. این میراث ایران کهن که بین مردم از محبوبیت و احترام ویژه‌ای برخوردار است، در مجاورت تپه‌ی «قلعه سردار» قرار دارد و امروزه میزبان نمازگزارا در روز جمعه بوده و به عنوان یکی از بزرگترین و مهم‌ترین مساجد استان آذربایجان غربی نیز شناخته می‌شود.
2- دریاچه سد بوکان
سد بوکان جزو مناطق نمونه گردشگری آذربایجان غربی محسوب می‌شود. سدی با دسترسی خاکی است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی بوکان در میان دشت‌های استپی و سرسبز قراردارد. از این سد ابتدا برای تنظیم و استفاده از آب و سیلاب‌های رودخانهٔ زرینه استفاده می‌شد و در جهت آبیاری اراضی پایین دست سدی در محل جنوب‌شرقی بوکان بر روی این رودخانه بسته شده‌است. کار احداث این سد در سال ۱۳۴۶ با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه آغاز و در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد. این سد در مسیر رودخانهٔ زرینه رود قرار دارد. طول تاج این سد ۵۳۰ متر و ارتفاع آن از پی ۵۰ متر است. با افزایش حجم مخزن سد در سال ۱۳۸۴ حجم کل مخزن سد به ۷۶۲ میلیون مترمکعب رسید. این سد سالیانه بیش از یکصد میلیون متر مکعب آب شرب و صنعت و در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی مناطی ازاستان آذربایجان شرقی را آبیاری می‌کند. هم چنین این سد هرساله پذیرای هزاران نفر از سرتاسر استان‌های کشور است.
3- بوستان ساحلی بوکان
یکی از بزرگترین پارک‌های واقع در استان آذربایجان غربی است و در قسمت غربی بوکان قرار گرفته‌است و به سه بخش تقسیم شده‌است که عبارتند از: بخش مجتمع تفریحی برده‌رش (کوه‌سیاه)؛ کوه‌های در چندصدقدمی این پارک و دارای طبیعتی بکر و سرسبز است. در بخش شمالی پارک نیز باغ‌های امیرآبادقرارگرفته‌اند باغ‌های معروف آلبالوی امیرآباد هر ساله پذیرای عده زیادی از مردم کردستان است.همچنین از حاشیه این پارک رود سیمینه رود عبور می‌کند. شمال پارک دارای امکاناتی مانند: زمین بسکتبال، شهربازی، زمین اختصاصی فوتسال، امکانات ورزشی، مسیرهای جهت‌دار دوچرخه سواری است. بخش جنوبی پارک به پیست اسکی، بوفه، امکانات تفریحی، سینماچندبعدی، شهربازی و نمایشگاه‌های صنایع دستی اختصاص دارد. بوستان ساحلی با مساحت ۱۲٬۹۸۳ متر، بزرگترین پارک این شهر است.
4- تپه و غار قلایچی
شهر بوکان هویت تاریخی خود را از قلعه قلایچی در مجاورت روستای به‌همین نام در هفت کیلومتری شمال شرقی همین شهر می‌گیرد که بازمانده یکی از مراکز بسیار مهم تمدن ماناها در هزاره اول پیش از میلاد مسیح در حوزه شمال غرب ایران که برخوردار از تمدن و قانون بودند است. حاکمان تپهٔ قلایچی معبد این قوم متمدن بود که نزدیک به سه‌هزار سال پیش مدت زمانی در این ناحیه سکونت و حکم رانی کرده‌اند و آنچه از اجزای معماری این تمدن کهن در این قلعهٔ باستانی به‌دست‌آمده با تمدن‌های مشابه و هم‌زمان خود (از جمله حسنلو) در نقده و (زیویه) در سقز که از نظر جغرافیایی با قلعهٔ قلایچی هم حوزه‌است، قابل مقایسه و برابر بوده و به گونهای که آثار معماری مکشوفه از نظر مشخصات و نقشه بیش از هر چیز بیانگر یک معبد بزرگ است. این تپه مربوط به عصر آهن است و این اثر در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. غار قلایچی با دهانه‌ای بزرگ به قطر ۸ متر در ارتفاع ۱٬۷۵۰ متر در کوهی با همین نام قرار دارد. غار قلایچی در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی بوکان و در نزدیکی محوطه باستانی قلایچی قرارگرفته و از جمله غارهای طبیعی محسوب می‌شود که در اثر نفوذ آب به درون لایه زمین شکل یافته و از نظر ساختاری می‌توان آن را از غنی‌ترین و عمیق‌ترین غارهای کشف شده در ایران به‌شمار آورد.
5- آرامگاه سرداران مکری
«آرامگاه سرداران مکری»، یکی از جاذبه‌های تاریخی در شهرستان بوکان است که در داخل پارک عمومی ملت این شهرسان قرار گرفته است. بنایی کهن و متعلق به حکومت قاجاریان که در گویش کردی به «گومبه‌زی سردار» شهرت دارد. علت شهرت این بقعه‌ی تاریخی به سرداران مکری، مدفون شدن «سردار عزیزخان مکری»، «محمد حسین خان مکری»، «قاضی حسین مکری» و «علی خان مکری»، در کنار جمع دیگری از مشاهیر و بزرگان بوکان، در این مکان است. این مقبره متشکل از حیاطی کوچک، مقبره‌ای مستطیلی شکر، گنبدی مرکزی با الگوی چلیپا در مرکز، ایوانی با دو ستون سنگی و شاه‌نشین و نیز دو دهلیز در طرفین است.
6- منطقه شکار ممنوع سه کانیان (سکونتگاه میش مرغ)
در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی بوکان، در محور بوکان به میاندوآب، یکی از دیدنی‌های طبیعی و فوق‌العاده‌ی استان آذربایجان غربی قرار گرفته است که به «منطقه‌ی شکار ممنوع سه‌کانیان»، شهرت یافته است. این دشت، برخوردار از ۵ روستا با نام‌های «سه‌کانیان»، «کانی علی گرده»، «کانی سور»، «ارمنی بلاغی» و «کانی قلا» است و می‌توان آن را زیستگاه نوعی پرنده‌ی کمیاب به نام «میش‌مرغ» که بزرگترین پرنده‌ی کشور لقب گرفته است، معرفی کرد. همچنین در این منطقه از بوکان گونه‌های مختلف گیاهی از جمله خوشخوراک، گون کتیرا، یونجه وحشی، چاودار، گلابی‌های وحشی، زالزالک، گل کاغذی، گونهای خوشخوراک، پسته‌ی وحشی و …. وجود دارد. طبیعت زیبا، بکر با چشم‌اندازی خیره‌کننده، از ویژگی‌های این دشت دوست‌داشتنی است که تعداد زیادی از علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی، برای تماشای زیبایی‌های آن، به بوکان سفر می‌کنند.
7- خانقاه – مقبره شیخ شمس‌الدین برهانی
«شمس‌الدین برهانی»، یکی از شیوخ مشهور نقش‌بندی است که در قرن ۱۴ هجری قمری زیسته است. این عالم بزرگ در سال‌های ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۰هجری قمری، در منطقه‌ی مکریان، روستای شرفکند شهرستان بوکان، خانقاهی وسیع را احداث کرد و در آن مکان به تدریس و تربیت شاگردان و مریدان مشغول شد. وی در سال ۱۳۲۵ هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در خانقاه خود، به خاک سپرده شد. آرامگاه وی که به «خانقاه شیخ برهان» نیز شهرت دارد، در «روستای برهان»، در ۳۵ کیلومتری از مسیر بوکان به مهاباد که به دلیل حضور شیخ ربانی به «روستای خانقاه» نیز شناخته می‌شود، قرارگرفته است.
و برخی دیگر از اماکن دیدنی و تاریخی:
- غار کول‌آباد میان بوکان و میاندوآب
- ایوان سنگی روستای آغجیوان
- قلعه سنگی روستای سماقان فرهادتراش دارای نه اتاق سنگی
- جلگه سردرآباد
- حوض گوره چشمه بزرگ آب و استخر دیدنی بوکان
- مسجد جامع حمامیان
- اطاقهای سنگی روستای بی‌بی‌کند
- پارک ملت
- پارک کوی محمدیه